Abellón. Reseña do libro

Abellón. O libro negro das zoadeiras. De Xoan-Xil López e Mauro Sanín

Abellón, unha das últimas novidades que nos trouxo a editorial d’aCentral Folque neste ano, é un texto complexo que abrangue temas que van dende a antropoloxía do misticismo até a etnomusicoloxía comparativa e a organoloxía. Na súa portada aparece un misterioso símbolo triangular, que quizais queira representar os tres puntos clave sobre os que pivota o estudo elaborado polos seus autores: o zunido, a morte e a dupla inseparable que forman rito e xogo. Este tres ángulos converxen sobre a figura do Abellón, tradición galega que serve de punto de partida a unha frenética viaxe que sae de Vilanova de Arousa e que nos levará á India, a Zambia e á Melanesia; tamén, a través do tempo, aos ritos funerarios do Imperio Novo de Exipto, máis de mil anos antes de Cristo, e a visitar os familiares panteóns do pasado clásico de Europa. Adornan o triángulo tres abellas, insecto que é fonte orixinal e transmisor destes sons entre humanos de todo o mundo.

Tratándose dunha proposta que combina tal cantidade de focos e perspectivas, a capacidade de moverse entre rexistros e alternar achegas variadas é sen dúbida unha virtude a salientar de Abellón. Se ben nas súas 155 páxinas apenas hai tempo de profundar na maioría de tradicións e ritos que citan os seus autores, estes logran abrirlle ao lector o mundo da zoadeira sen que se perda nel, sen apartarse en demasía do camiño que marca a tradición galega do Abellón, sempre presente coma telón de fondo. O rito do Abellón descrito por Alfredo Brañas en 1884 e as preguntas que suscita nesta parella de investigadores son a forza que impulsa o texto a saltar de continente en continente e de século en século na busca de verdades máis universais e profundas sobre a orixe e significado da familia de fenómenos musicais á que se adscribe.

Ao longo do texto algunhas conexións de grande alcance emerxen con claridade crecente: a abella e outros himenópteros posúen cargas simbólicas que os sitúan no campo do máxico, o esotérico e o escatolóxico en multitude de culturas, e os sons zoantes que emiten xogan un papel esencial nesta conexión co máis alá. A miúdo ao zoar da abella se lle atribúen poderes de invocación (ou escorrentamento, no caso das entidades de carácter negativo) e efectos de transo ou alteracións na conciencia de uso ritual, e por tal motivo xorde un pulo por imitalo por medio de diferentes instrumentos, identificados baixo a categoría de zoadeiras. Páxina a páxina, vai desvelándose o enorme alcance simbólico destes elementos, que os ubica en contextos moi diversos. A exposición dos resultados do exhaustivo labor de investigación que produciu tal cantidade de exemplos está acompañado de audaces hipóteses que puideran axudar a conectalos entre si e acadar conclusións máis xerais a propósito destas prácticas.

Mais “O Libro Negro das Zoadeiras” non ofrece respostas: meramente suxire, estimula, expón. En concordancia co carácter misterioso e plurivalente do seu obxecto, a lectura de Abellón, se ben ten un valor propio e resulta completa en si mesma, convida a continuar reflexionando sobre os seus conceptos principais e a seguirlle as pistas cando menos a algunha das infindas referencias que López e Sanín poñen sobre a mesa, que apuntan dende as páxinas de Abellón cara a outros textos e outras realidades. Afortunadamente, o texto conta cunha extensa bibliografía que servirá como punto de partida ao lector curioso que decida continuar lendo sobre as zoadeiras.

Se cadra, o maior logro de Abellón. O libro negro das zoadeiras é poñer o foco nunha familia de sons que na actualidade resultan atípicos, recuperar o seu valor tanto cultural como puramente sonoro e sinalar a extraordinaria amplitude de tradicións que abrangue o seu uso. Abellón devólvenos a un marco musical orgánico onde a natureza e o instrumento dialogan. A obra logra así conectar algúns dos sons e instrumentos máis antigos e esquecidos con temas musicais de plena actualidade, conseguindo reivindicar as zoadeiras e actuar por recuperalas nun só xesto. De feito, das tres partes nas que o texto está dividido, só unha está pensada para unha lectura convencional: o Libro II está dedicado á construción manual destes instrumentos nas súas versións máis sinxelas e espalladas, empregando materiais de fácil acceso, con indicacións e detallados debuxos que resultan tan elegantes coma esclarecedores; o Libro III inclúe unha proposta de interpretación para grupos de zoadeiras de distintas alturas, recollidas nunha sinxela notación totalmente orixinal e deseñada especificamente para este propósito. Deste xeito preséntase unha nova trinidade, que completa elegantemente a disposición xeométrica da obra aproveita de xeito óptimo as posibilidades non só académicas senón tamén didácticas e prácticas que ofrece o estudo das zoadeiras e os sons que producen.

Os tres libros están encadernados nun tomo pequeno de cor negra e letras douradas que transmite á perfección, nunha soa ollada, todo o que agocha de misterioso e sagrado o son das zoadeiras. O proxecto Abellón vese completado por unha serie de vídeos artísticos e informativos de acceso libre que se poden consultar na canle de YouTube d’aCentral Folque.

Unha reseña de Minia Monteagudo Vilavedra

Lista de reproducción de vídeos do ABELLÓN